یک راه حل پیشنهادی برای بحران کم آبی

به نظر می رسد کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران برای مقابله با بحران آبی و حفظ منابع آب خود، لازم است با واردات کالاهای آب بر نظیر مواد غذایی، آبی را که برای تولید آن نیاز است، برای استفاده در سایر بخش ها حفظ کنند.

کاری که برخی کشورها در سال های گذشته آن را آغاز کرده اند به عنوان مثال مصر در سال  ۱۹۹۵، هفت میلیون پانصد هزار تن انواع غالت وارد کرده، تولید این مقدار غلات در مصر ۹٫۹ کیلومتر مکعب آب نیاز دارد. در همین سال ژاپن با واردات ۲۷  میلیون تن غالت ۳۷  کیلومتر مکعب از منابع آب داخلی خود را حفظ کرده است.

اگر تولید محصولات در کشور های صادر کننده نسبت به کشور های وارد کننده آب کمتری نیاز داشته باشد صرف جویی در آب جهانی صورت می گیرد.  بنابراین  به نظر می رسد  مسئولان و مدیران منابع آبی کشورما نیز به جای آنکه تلاش دوچندانی برای انداختن همه تقصیر کم آبی به گردن مردم مصارف خانگی صرف کنند بهتر است از اصرار بر کشت برخی از محصولات آب بر در کشور که البته محصول استراتژیک هم  محسوب نمی شود (مثل هندوانه) دست بردارند و علاوه براستفاده از روش های نوین کشاورزی که به کاهش هدر رفت آب منجر می شود، به تجارت جهانی آب مجازی اقدام کنند.

آب مجازی چیست؟

کمبود آب در بخش های زیادی از کره ی زمین، مشکلات زیادی را برای تامین آب شرب سالم، تولید محصولات کشاورزی و در کل روند عمومی زندگی انسان ها به وجود آورده است. به طوری که پیش بینی می شود تا سال 2025 میلادی، 50 تا 60 درصد مردم جهان با تنش آبی و مشکلات ناشی از کم آبی مواجه شوند.  
آب مجازی، مقدار آبی است که کالا یا محصول در یک فرآیند تولید از لحظه شروع تا پایان، مصرف می کند. مثلا برای تولید یک کیلوگرم گندم به طور متوسط 1300 لیتر آب در جهان مصرف می شود. توسعه دهندگان ایده آب مجازی معتقدند با صادرات و واردات کالا و محصولات، حجم زیادی آب جابجا می شود که از آن به عنوان تجارت آب مجازی نام برده می شود. در تئوری تجارت آب مجازی، به منظور کاهش فشار بر منابع آب، به کشورهای کم آب توصیه شده که به جای تولید مواد غذایی از منابع آب داخلی، به واردات مواد غذایی مبادرت ورزیده و منابع آب داخلی را برای فعالیت های تجاری پر سود اختصاص دهند. در حال حاضر، تجارت آب مجازی از لحاظ اقتصادی "نامرئی" و از لحاظ سیاسی "غیرفعال" است. بر اساس تعریف ذکر شده از آب مجازی، شرایط اقلیمی، مکان و زمان تولید، مدیریت و برنامه ریزی، فرهنگ و عادات مردم در میزان آب مجازی موثر می باشد و قطعا مقدار آن در مورد یک محصول در مناطق مختلف متفاوت خواهد بود.
برای محاسبه مقدار آب مجازی محصولات (کشاورزی، صنعتی و غیره) لازم است کلیه منابع آبی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم (اعم از باران، آب سطحی یا آب زیرزمینی) در تولید محصول موثر بوده اند را در محاسبات مورد توجه قرار داد. با توجه به توضیحات فوق می توان از رابطه زیر برای محاسبه آب مجازی استفاده کرد. 

 (مقدار محصول تولید شده)/(کل حجم آب مورد نیاز برای تولید)=آب مجازی 

آب مجازی و بهره وری آب نسبت به هم رابطه معکوس دارند. طبق تعریف، بهره وری آب عبارتست از مقدار محصول تولید شده از واحد حجم آب و واحد آن معمولا کیلوگرم بر متر مکعب تعریف می شود، در حالی که آب مجازی، مقدار آب مصرف شده برای تولید مقدار معینی محصول را مورد توجه قرار می دهد و واحد آن لیتر بر کیلوگرم (یا مترمکعب بر کیلوگرم) است. به عبارت دیگر در بهره وری تاکید بر مقدار تولید از آب، و در آب مجازی برعکس، تاکید بر مقدار آب (مصرف شده) در تولید محصول می باشد. بنابراین با افزایش بهره وری آب، مقدار آب مجازی در محصول یا کالای مورد نظر کاهش خواهد یافت و برعکس. به عبارتی در جریان تجارت محصولات کشاورزی جریانی از آب مجازی به وجود خواهد آمد. این جریان، یک جریان درون منطقه ای و بین المللی می باشد. با توجه به ارتباط آب مجازی و بهره وری آب، افزایش بهره وری آب در کشاورزی، می تواند به عنوان ابزاری کارآمد در صرفه جویی آب مجازی باشد. در زیر، رابطه ی بین آب مجازی و بهره وری آب آورده شده است.

برای محاسبه میزان مصرف آب مجازی خود روی لینک زیر کلیک کنید:

محاسبه آب مجازی

منابع مورد استفاده جهت محاسبه میزان آب مجازی عبارتند از:

1. Understanding the Water Footprint of Factory Farming
2. Virtual Water Trade
3. Virtual Water in Food Production and Global Trade